Uit een recente analyse van TNO Vector (naar aanleiding van de R&D Top 30) blijkt dat de uitgaven aan R&D in Nederland sterk geconcentreerd zijn bij een beperkt aantal bedrijven. ASML en Philips voeren de ranglijst aan, met ASML als absolute koploper. Deze concentratie zorgt echter ook voor kwetsbaarheden, aldus experts van TNO Vector.
Uit de R&D Top 30 blijkt dat ASML in 2023 meer dan 2,8 miljard euro uitgaf aan R&D. Dat is vier keer zoveel als Philips, dat met 700 miljoen euro op de tweede plaats staat. Andere grote spelers zoals Booking.com (420 miljoen euro), KPN (307 miljoen euro) en Janssen (293 miljoen euro) blijven ver achter op ASML.
De omvang van ASML’s investeringen is opmerkelijk: het bedrijf besteedt meer aan R&D dan de volledige rest van de top 10 samen. Cor Jorna, business developer bij TNO Vector, legt in het rapport uit waarom deze investeringen cruciaal zijn: “ASML ontwikkelt uiterst complexe machines in een zeer innovatieve industrie waar wereldwijd enorm veel geld in omgaat. Steeds meer investeren in R&D is de enige manier om hun technologische voorsprong te behouden.”
Historische verschuivingen in de top
De dominantie van ASML is niet altijd vanzelfsprekend geweest. Philips stond 25 jaar geleden nog op de eerste plek, met ASML als een bescheiden tweede. Sinds 2014 is ASML echter de grootste R&D-investeerder, en vanaf 2016 nam het verschil met andere bedrijven exponentieel toe.
Beide bedrijven hebben hun wortels in de machinebouw. ASML focust op chipmachines, terwijl Philips zich heeft ontwikkeld tot een leverancier van gezondheidstechnologie. Interessant genoeg heeft Philips in het verleden een belangrijke rol gespeeld in de oprichting van ASML, dat in 1984 begon als een joint venture tussen ASM en Philips.
Concentratie creëert risico’s
In het rapport wordt gewezen op de risico’s van een beperkte sectorale focus. Marcel de Heide, econoom bij TNO Vector, benadrukt dat de sterke afhankelijkheid van machinebouw Nederland kwetsbaar maakt: “Dat ASML het zo goed doet, is natuurlijk mooi, maar dat een groot deel van de R&D-uitgaven in Nederland naar machinebouw gaat, maakt ons op het vlak van innovatie ook kwetsbaar.”
De concentratie is niet alleen sectoraal, maar ook geografisch. Veel van de grote investeerders in R&D zijn gevestigd in en rondom Eindhoven, waardoor andere regio’s achterblijven. Daarnaast blijkt dat slechts vier bedrijven uit de top 10 van 25 jaar geleden ook nu nog in de lijst staan: ASML, Philips, Thales en Canon.
Achterstand op buurlanden
Het rapport plaatst de Nederlandse R&D-uitgaven in een breder perspectief. Terwijl de Europese Unie als doel heeft gesteld dat lidstaten 3 procent van hun bbp in R&D investeren, blijft Nederland steken op 2,08 procent. Dit is beduidend lager dan België en Duitsland, die beide al boven de 3 procent zitten. België heeft zelfs een ambitieus doel van 5 procent in het regeerakkoord opgenomen. Jasper van Kempen, econoom bij TNO Vector, ziet mogelijkheden om van buurlanden te leren: “In België hebben ze gericht ingezet op biotechnologie, met een strategie die teruggaat tot de jaren negentig. Dit heeft geleid tot een bloeiend ecosysteem van start-ups, kennisinstellingen en grote farmaceutische bedrijven.”
De weg vooruit: verbreding van innovatie
Om de innovatiekracht van Nederland te waarborgen, pleiten de experts van TNO Vector voor een bredere spreiding van R&D-investeringen. Dit betekent niet alleen het versterken van andere sectoren, maar ook het ontwikkelen van een langetermijnstrategie.
De Heide benadrukt het belang van gerichte beleidsmaatregelen: “Het zou al helpen als we beter begrijpen wat de effecten zijn van fiscaal beleid en subsidies in specifieke sectoren. Door dat soort vragen te stellen, kunnen we nieuwe inzichten krijgen die helpen om de innovatiekracht van ons land te versterken.”
Daarnaast waarschuwt TNO Vector dat de regeldruk en het ondernemersklimaat in Nederland verder moeten worden geoptimaliseerd om bedrijven te stimuleren meer in R&D te investeren.
Met dank aan technisch weekblad